Nasza Loteria NaM - pasek na kartach artykułów

Wyrazy z kociewskich słowników, czyli słów kilka o gwarze kociewskiej - dziś 10 lutego świętujemy!

Jagoda Kicka
Jagoda Kicka
Już 10 lutego obchodzimy Światowy Dzień Kociewia. Z tej okazji już teraz przygotowaliśmy mały słownik gwary kociewskiej. Przekonajcie się, czy znaliście wszystkie te słowa.

Wielkie zasługi dla utrwalenia gwary kociewskiej ma ks. Bernard Sychta wybitny badacz kultury ludowej Kociewia, Kaszub i Borów Tucholskich. Owocem jego długoletniej pracy i badań naukowych jest 3 tomowe dzieło "Słownictwo kociewskie na tle kultury ludowej", które stanowi pierwszą próbę uporządkowania słownictwa i zapisu fonetycznego gwary kociewskiej.

Dzisiaj do wytrwałych badaczy dialektu kociewskiego zaliczyć można Marię Pająkowską-Kensik ze Świecia, profesora Akademii Bydgoskiej im. Kazimierza Wielkiego i kierownika Podyplomowego Studium Edukacji Regionalnej. W swojej pracy naukowej i popularyzatorskiej zajmuje się głównie dialektem kociewskim na tle kultury. Oprócz popularnego "Słowniczka gwary kociewskiej", wydała również "Słowotwórstwo rzeczowników w dialekcie kociewskim" oraz rozprawę "Język a kultura ludowa".

Opisując dialekt kociewski wyodrębnić w nim można trzy gwary:

  • południową (większa część powiatu świeckiego) z wymową samogłosek nosowych typu: gęś - "ganś", wąż - "wónż",
  • środkową (nad Wierzycą), gdzie często zanika nosowość np. "gaś", "wóż",
  • północną (między Tczewem a Skarszewami) z wymową typu: "gynsi".

Różnic w wymowie jest więcej, np. na północy spółgłoski wargowe miękkie wymawia się z dodatkową głoską, np. piasek - "psiasek", głupi - "głups"i, co nie zdarza się na południu Kociewia.

Dialekt kociewski posiada dość prosty system fonetyczny (wymowa) i fleksyjny (odmiana); jednak od języka polskiego różni go wymowa niektórych samogłosek:

  • "a" przed spółgłoską "m" i "n" przechodzi często w ó np. dam - dóm, bocian - boción, "a" przechodzi w "y" lub "i" np. chleb - chlib, mojego - mojigo, zaś przed spółgłoską "m", "n" w "a" np. chłopem - "chłopam", dzień - "dziań",
  • "o" przed spółgłoskami "m" i "n" przechodzi w "ó" np. dom - "dóm", on - "ón",
  • na całym Kociewiu, podobnie jak w całej północnej Polsce, samogłoskę "y" wymawia się nieco wyżej, zbliżając się do samogłoski "i" np. gruby - "grubi", żyto - "żito".

W odmianie rzeczowników najbardziej osobliwe różnice to:

  • na północnym Kociewiu występuje w celowniku l. poj. w rodzaju męskim charakterystyczna końcówka - "owiu" np. zamiast chłopcu - "chłopakowiu",
  • brak końcówki męskoosobowej - "owie" np. zamiast panowie, profesorowie, uczniowie - "pany", "profesory", "ucznie",
  • charakterystyczna końcówka - "ów" w dopełniaczu l. mnogiej dla wszystkich rodzajów, np. "chłopów", "babów", "dzieciów".

W słowotwórstwie gwary kociewskiej warto zwrócić uwagę na następujące przyrostki:

  • "ak": nazwy zwierząt, np. cielę - cielak, prosię - prosiak,
  • "yszek" lub "uszek": tworzący wyrazy zdrobniałe, np. kamień - kamuszek,
  • "ón": tworzy formy zgrubiałe, np. duży pies - psión, brzydki ślimak - ślimón.

W stosunku do dzieci używa się zdrobniałych form czasownikowych np. jedz - jedzkaj, idź - idźkaj itp.
Charakterystyczną cechą gwary kociewskiej są wyraźne naleciałości języka niemieckiego, np. użycie form strony biernej czasowników: już zrobiłem - już móm wszistko zrobióne.

emisja bez ograniczeń wiekowych
Wideo

Krokusy w Tatrach. W tym roku bardzo szybko

Dołącz do nas na Facebooku!

Publikujemy najciekawsze artykuły, wydarzenia i konkursy. Jesteśmy tam gdzie nasi czytelnicy!

Polub nas na Facebooku!

Kontakt z redakcją

Byłeś świadkiem ważnego zdarzenia? Widziałeś coś interesującego? Zrobiłeś ciekawe zdjęcie lub wideo?

Napisz do nas!

Polecane oferty

Materiały promocyjne partnera
Wróć na gniew.naszemiasto.pl Nasze Miasto